ĐỆ TỬ QUY GIẢNG GIẢI
CON ĐƯỜNG ĐẠT ĐẾN NHÂN SINH HẠNH PHÚC
TẬP 6
PHẦN HAI: CHÁNH VĂN GIẢNG GIẢI
“Đệ tử quy, Thánh nhân huấn: Thủ hiếu đễ, thứ cẩn tín, phiếm ái chúng, nhi thân nhân, hữu dư lực, tắc học văn”.
“Phép người con, Thánh nhân dạy: Hiếu đễ trước, kế cẩn tín, yêu bình đẳng, gần người nhân, có dư sức thì học văn”.
Tiết học trước chúng ta đã bước vào phần Kinh văn của “Đệ Tử Quy”. Trong phần Tổng Tựa của “Đệ Tử Quy”, chúng ta đã nói đến “Đệ Tử” không chỉ nói về trẻ nhỏ, mà mỗi một người học sinh muốn học tập giáo huấn của Thánh Hiền đều được xưng là “Đệ Tử”. Chữ “Quy” là quy phạm, chúng ta tuân thủ quy phạm này thì có thể khiến cho đức hạnh của chúng ta ngày một nâng cao
Đây là giáo huấn của Thánh Hiền. Giáo huấn này được trích lục ra từ trong giáo huấn của Khổng Phu Tử. Chúng ta xem thấy câu này ở trong “Luận Ngữ”, phần “Học Nhi Đệ Nhất”.
“Thủ hiếu đễ” (Hiếu đễ trước), chữ “thủ” này chính là nói đến căn bản làm người là ở hiếu đạo và đễ, thương yêu anh em, chị em, tôn kính trưởng bối, “Hiếu” và “Đễ”. Ở trong “Đễ” còn bao gồm một thái độ rất quan trọng, chính là tâm cung kính, cung kính đối với trưởng bối. Đạo đức, học vấn của một người đều là từ trong “hiếu” và “kính” mà không ngừng nâng cao, không ngừng lưu lộ ra. Kỳ thật, một người chỉ cần làm được “hiếu” và “đễ” thì tin tưởng họ có thể tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Các vị cảm thấy nói như vậy có quá khoa trương hay không? Kỳ thật “đại đạo chí giản”, những đạo lý thâm sâu kỳ thật đều là rất căn bản, rất đơn giản.
Chúng ta hồi tưởng lại lịch sử mấy ngàn năm của Trung Quốc, triều đại nào có lịch sử lâu nhất, quốc vận hưng thịnh nhất? Đó là triều nhà Chu. Bao nhiêu năm vậy? 800 năm. Vậy xin hỏi: Vì sao triều nhà Chu có thể kéo dài đến được 800 năm? Dựa vào cái gì vậy? “Hiếu” và “Đễ”. Chúng ta chỉ đọc qua “Triều nhà Chu 800 năm” nhưng không biết được tại vì sao. Chúng ta cũng thường xem thấy con cháu của người khác và tán thán tại vì sao ưu tú đến như vậy! Chỉ nhìn thấy kết quả thì không có lợi ích lớn cho chính mình, nhất định phải tìm ra được nguyên nhân thì chúng ta mới có thể có được khải thị rất tốt từ trong đó.
Triều nhà Chu, khai quốc là Chu Văn Vương, Chu Võ Vương. Ông nội của Chu Văn Vương là Thái Vương. Thái Vương sinh ra ba người con trai, anh cả là Thái Bá, anh thứ hai là Trọng Ung, người thứ ba là Vương Quý. Vương Quý sinh ra Chu Văn Vương. Chu Văn Vương lại sinh ra Chu Võ Vương và Chu Công. Khi Chu Văn Vương mới được sinh ra, Thái Vương vừa nhìn thấy đã cảm thấy Chu Văn Vương có tướng Đế Vương, có tướng Thánh Chủ. Thế nhưng phụ thân của Chu Văn Vương xếp ở hàng thứ ba. Kết quả là người bác lớn của ông là Thái Bá nhìn thấy nét mặt vui tươi của cha mình khi trông thấy cháu nội thì hiểu rõ phụ thân của ông muốn đem ngôi vua truyền cho đứa cháu nội này. Thái Bá rất hiểu tâm cảnh của phụ thân, nên ông không nói không rằng, lấy lý do giúp phụ thân đi hái thuốc rồi hẹn với em kế của ông là Trọng Ung cùng nhau đi lên núi. Sau khi đi rồi thì họ không trở lại nữa. Bởi vì họ hy vọng phụ thân có thể thực hiện được ý nguyện của mình, không cần phải bận lòng bởi vì ông là con lớn, để cha mình có thể trực tiếp truyền ngôi cho con trai thứ ba là Vương Quý, sau đó Vương Quý truyền ngôi cho Chu Văn Vương.
Quý vị thân mến! Gia tộc này cái gì cũng đều có thể nhường, thiên hạ mà cũng có thể nhường được. Hành động nhường thiên hạ này thành tựu được đức hạnh hiếu đạo, có thể hiểu rõ ý muốn của phụ thân, có thể viên mãn tâm ý của phụ thân. Hơn nữa, họ không chỉ làm được hiếu đạo, mà còn làm được yêu thương anh em. Ngay đến thiên hạ còn có thể nhường thì còn có thứ gì mà anh em không thể nhường nhau chứ. Ngoài việc làm ra hiếu đạo, làm ra được “đễ”, họ còn làm được “trung”, trung với nhân dân thiên hạ. Bởi vì họ nhường như vậy, có thể để cho một Thánh Chủ lãnh đạo nhân dân toàn quốc, do vậy cái nhường này là đức hạnh chân thật, gia phong chân thật. Vì vậy, Khổng Lão Phu Tử tán thán đối với Thái Bá và Trọng Ung là “đức chi chí dã” (đức hạnh cao tột). Nếu không có được đức hạnh cao tột như vậy thì tuyệt đối không làm ra được hành vi như thế. Cho nên có “hiếu” thì có “đễ”.
Chu Văn Vương đối với phụ thân của ông là Vương Quý đều là sáng sớm, buổi trưa, buổi tối, một ngày ba lần thăm hỏi, nên gọi là “sáng thăm tối viếng”. Trong ba lần thăm viếng phụ thân, vừa đến thăm thì xem thần sắc của phụ thân, tiếp theo là xem tình hình ăn uống của phụ thân. Nếu như phụ thân ăn uống được rất tốt, ông liền cảm thấy rất an tâm. Nếu như phụ thân ăn rất ít thì ông rất lo lắng. Do bởi có được thân giáo như vậy, nên con trai của ông là Võ Vương và Chu Công cũng học theo rất tốt. Chu Võ Vương cũng rất hiếu thuận đối với Chu Văn Vương. Có một lần Chu Văn Vương bị bệnh, Chu Võ Vương hầu ở bên cạnh mười hai ngày không hề cởi áo giải đãi, mũ trên đầu cũng không lấy xuống, hầu hạ phụ thân ông mười hai ngày nghiêm túc. Do bởi hiếu tâm như vậy, bệnh của phụ thân ông rất mau khỏi. Tục ngữ có câu: “Người gặp việc vui tinh thần phấn chấn”. Còn việc gì có thể làm cho cha mẹ vui hơn là việc con cái hiếu thuận! Khi một người vui vẻ, chức năng của hệ thống miễn dịch sẽ được nâng cao, đây đều là có căn cứ khoa học.
Bởi vì hiếu đạo của họ được truyền thừa lại, nên một nhà “hiếu” thì một nước liền “hưng hiếu”. Khi người dân xem thấy người lãnh đạo mà họ sùng kính đều hiếu thuận đến như vậy, họ sẽ rất cảm động, sẽ bắt chước làm theo. Cho nên trong sách “Đại Học” có nói: “Một nhà có lòng nhân thì một nước có lòng nhân. Một nhà biết lễ nhường thì một nước biết lễ nhường”. Lễ nhường của họ sẽ dẫn dắt nhân dân toàn quốc biết lễ nhường, rất nhiều việc tranh giành tự nhiên liền sẽ giảm ít. Bởi vậy, trên làm dưới noi theo, việc này đích thực là cảm ứng không thể nghĩ bàn.
Ngoài việc Chu Võ Vương kế thừa hiếu đạo của Chu Văn Vương ra, Chu Công cũng kế thừa tình huynh đệ hữu ái từ các bác là Thái Bá và Trọng Ung. Có một lần Chu Võ Vương bị bệnh, Chu Công liền ở ngay trước mặt của tổ tông (vào lúc đó gọi là Thái miếu) viết ra một bài văn mong cầu giảm bớt đi thọ mạng của chính mình để cho huynh trưởng của ông có thể tăng tuổi thọ. Chúng ta cảm nhận được, ông không chỉ là yêu thương anh em của mình mà còn mong muốn huynh trưởng được khỏe mạnh sống lâu để có thể trị vì thiên hạ được tốt. Khi Chu Công đọc xong bài văn cầu tuổi thọ, chí thành có thể cảm thông, vì vậy sức khỏe của Chu Võ Vương liền được hồi phục. Bài văn cầu thọ này còn để ở trong Thái miếu.
Trải qua một khoảng thời gian, Chu Võ Vương qua đời, tiếp theo là Chu Thành Vương kế vị. Chu Công phò tá ông. Bởi vì Thành Vương vẫn còn trẻ, Chu Võ Vương giúp Chu Thành Vương chọn được một số thầy giáo, Thái sư là Khương Thái Công, Thái Bảo chính là Chu Công. Nếu như con cái của quý vị có Khương Thái Công dạy, lại có Chu Công dạy thì có tốt không vậy? Tốt phải không. Cho nên chúng ta phải tìm thầy giáo tốt cho trẻ nhỏ. Các vị không nên gấp, chỉ cần quý vị có tâm chí thành, nhất định sẽ có nhân duyên tốt đến. Ngày nay con cái của chúng ta ngoài chúng ta ra thì đã có một thầy giáo tốt, đó là “Đệ Tử Quy”. Quyển sách này có thể làm cho gia phong của gia đình quý vị nâng cao, tiếp nối dài lâu.
Khi Chu Thành Vương lớn lên, có được thầy giáo tốt đến như vậy dìu dắt, ông có thể trị vì thiên hạ. Vào lúc đó trong nước xuất hiện những lời đồn đại là có phải Chu Công muốn đoạt lấy thiên hạ hay không? Có rất nhiều lời đồn đại như vậy. Chu Công không đợi cháu của ông lên tiếng, ông tự mình dời đến Sơn Đông, để cho cháu ông dễ xử, không bị những lời sàm ngôn này ảnh hưởng. Kết quả là khi Chu Thành Vương đang đi trên đường, đột nhiên nhìn thấy trên không có một số dị tướng, trời trong xanh mà có sấm chớp. Người thời trước rất có thái độ kiểm điểm lại bản thân. Ông xem thấy trên trời có dị tướng thì liền nghĩ: “Có phải là Thiên tử ta đã làm ra việc gì sai rồi không?”. Quý vị thân mến! Đó có phải là mê tín không? Không phải vậy. Lòng người và thiên địa vạn vật có sự giao cảm. Lòng người thiện thì mưa thuận gió hòa, lòng người ác thì tai nạn triền miên. Lòng người hiện tại của chúng ta là thiện hay là ác? Tôi không nói chúng ta. Lòng người ác mới có tai họa, thiên tai nhân họa nhiều đến như vậy. Cho nên chúng ta xem thấy những dị tướng này thì phải xét lại nội tâm của chính mình (phản quan nội tỉnh), phải bắt đầu cố gắng gìn giữ tốt cái tâm này, để cho nó hướng thiện. Chu Thành Vương xem thấy hiện tượng này, khi trở về cố gắng kiểm điểm lại bản thân, liền nghĩ đến có phải việc mà ta để cho chú ta rời khỏi nơi đây là không đúng rồi không? Cho nên Chu Thành Vương cũng đến Thái Miếu để sám hối với Tổ tông. Lòng người ngày trước rất thuần phác, “thận chung truy viễn, dân đức quy hậu” (thành tâm lo việc tang lễ, hoài niệm tổ tiên thì phong khí xã hội sẽ trở nên thuần phác), đều sẽ cẩn ghi những lời giáo huấn của Tổ tông. Khi Chu Thành Vương đang sám hối thì nhìn thấy văn cầu thọ của Chu Công cầu thọ cho anh của mình là Chu Võ Vương. Ông cầm nó lên xem, thấy chú của mình vì muốn huynh trưởng của mình có thể kéo dài tuổi thọ mà cầu xin ông trời giảm bớt đi tuổi thọ của chính mình. Chu Thành Vương xem thấy rồi rất cảm động, lập tức dùng thân Thiên tử, đích thân dẫn văn võ bá quan đến nghinh đón Chu Công trở về. Tình anh em của Chu Võ Vương và Chu Công cũng đã truyền cho con cháu đời sau của họ.
Triều nhà Chu bởi vì có “hiếu – đễ” mới có thể kéo dài đến 800 năm. Một gia đình có “hiếu – đễ” có thể kéo dài được bao lâu? Trong nhiều thời đại của Trung Quốc, đức hạnh của Khổng Lão Phu Tử là tốt nhất. Đức hạnh của ông cũng có thể cảm hóa đến con cháu nhiều đời, nhiều thế hệ của ông. Cho nên gia phong của ông hơn 2.000 năm không suy. Giả như ngày nay đột nhiên quý vị nhận được một tin tức mình là hậu duệ của Khổng Lão Phu Tử, quý vị có cảm thấy ngày hôm nay và ngày mai tuyệt đối không như nhau không. Đột nhiên quý vị sẽ cảm thấy ta không thể làm mất mặt Khổng Lão Phu Tử. Khi đi ra, lời nói, hành vi đều sẽ rất cẩn trọng. Phong khí đạo đức có thể ảnh hưởng dài lâu đến như vậy.
Khi tôi dạy học ở Hạ Môn, gặp được một thầy giáo. Bởi vì chúng tôi đã giảng qua năm ngày, nên mời những thầy cô này lên bục để chia sẻ cảm tưởng. Có mười thầy cô giáo làm đại diện. Khi vị thầy giáo này vừa lên bục, ông liền nói: “Năm ngày nghe giảng bài đã làm tôi hiểu được căn bản của đức hạnh ở chỗ nào. Đó là ở chỗ hiếu đạo. Câu này có từ Hiếu Kinh, chương thứ nhất phần Khai Tông Minh Nghĩa: Phù hiếu – đức chi bổn dã (Hiếu là cái gốc của đức hạnh)”. Tiếp theo ông nói, ông có một cảm xúc sâu sắc đối với câu nói này. Bởi vì trong thôn của họ có bốn mươi mấy hộ gia đình đều cùng một họ là Ngô (do hai chữ Khẩu và Thiên hợp lại). Bốn mươi mấy hộ gia đình này sinh ra 109 người, trong đó có 108 người tốt nghiệp đại học, tố chất rất tốt. Còn người thứ 109 này đã thi lên đại học, nhưng học được hai năm, do một nguyên nhân nào đó mà ngưng không học tiếp. Có thể nói thế hệ sau của họ hoàn toàn có trình độ đại học. Tiếp theo ông lại nói, cuối cùng ông biết được tại vì sao thế hệ này của họ có thể hưng vượng đến như vậy. Bởi vì trưởng bối trong thôn đều nói với họ: “Dù đi học hay đi làm nhưng hễ đến ngày nghỉ thì phải nhớ trở về nhà thăm cha mẹ”. Ngày mùng một mỗi năm, họ nhất định phải đi theo cha mẹ đến chùa miếu để lễ lạy, để cầu phước, không hề làm những việc nào khác. Hiện tại quý vị nào có con cháu ngày mùng một năm nay đi theo quý vị vào chùa lạy Phật xin giơ tay lên. Quý vị xem, hết thảy gia tộc của họ đều làm được như vậy.
Ngoài việc đi theo cha mẹ đến chùa lễ lạy ra, sau khi trở về họ liền đi đến những nhà hàng xóm lân cận để chúc Tết các bậc trưởng bối, đến những nhà trong thôn xóm để mừng tuổi cho các bậc trưởng bối, họ đã làm được tôn kính trưởng bối. Đây là “đễ”. Sau khi mừng tuổi các trưởng bối xong, những thanh niên hàng xóm đồng lứa tuổi với nhau này tụ họp lại trong một trường tiểu học ở trong thôn, cùng nhau thảo luận là năm nay bạn đi học có được thu hoạch gì, năm nay làm việc có được kinh nghiệm hay gì. Mọi người cùng nhau thảo luận, giúp đỡ lẫn nhau. Họ đã làm được việc gì? Hiếu học.
Có “hiếu”, có “đễ” lại ham học, cho nên con cháu đời sau ở trong thôn này có thể có được sự phát triển tốt đến như vậy. Tuyệt đối không phải là ngẫu nhiên, tuyệt đối không thể nói bên đó có long huyệt, phong thủy rất tốt. Hơn nữa, tất cả hoàn cảnh, hết thảy phong thủy ở một địa phương cũng sẽ do lòng người mà chuyển biến. Do đó, Khổng Lão Phu Tử nói “Hiếu đễ trước”. Ngay khi một người có thể làm được “hiếu” và “đễ” rồi, một người có lòng hiếu thuận, họ biết đặt mình vào hoàn cảnh của người khác. Khi họ hiếu thuận đối với cha mẹ của chính mình, thì họ đối với cha mẹ của người khác cũng sẽ đối đãi cung kính giống như vậy. Bởi vậy, “Đệ Tử Quy” có dạy: “Việc chú bác, như việc cha. Việc anh họ, như anh ruột”.
Quý vị thân mến! Bởi vì tôi lúc trước dạy học có một thói quen xấu là đặc biệt ưa thích kiểm tra, cho nên bài giảng của mấy ngày qua, tôi sẽ kiểm tra những điều đã học. Chúng ta cầu học vấn có một thái độ rất quan trọng là phải ôn tập, phải trả bài, còn phải chuẩn bị bài trước. Những điều vẫn chưa giảng đến, tôi hy vọng quý vị mấy ngày này hãy học thuộc “Đệ Tử Quy”. Như vậy trong lúc học, khi nhắc đến những câu Kinh này, quý vị liền có cảm giác là câu này tôi đã biết, hiệu quả học tập của quý vị nhất định sẽ đặc biệt tốt. Bởi vì có một số người buổi sáng không đến nghe giảng, buổi chiều chúng ta kê ra một toa thuốc Trung y rất có hiệu nghiệm, khi uống vào bảo đảm sẽ tăng thêm học vấn, đạo đức, đó chính là sáng sớm và buổi tối đều đọc qua “Đệ Tử Quy” một lần. Buổi sáng đọc là chúng ta nhắc nhở chính mình hôm nay phải căn cứ vào những lời giáo huấn này mà làm. Buổi tối đọc qua một lần để chúng ta phản tỉnh những hành vi, việc làm của ngày hôm nay. Những việc gì tương ưng với Kinh điển thì ta chính mình khích lệ chính mình, những việc gì vẫn chưa làm được thì phải mau nhắc nhở chính mình sửa đổi lại. Sáng sớm đọc một lần, buổi tối đọc một lần. Buổi tối thì không nên để trước khi đi ngủ mới đọc, vì nếu như vậy thì vẫn chưa đọc mà đã ngủ mất rồi. Tốt nhất là khi đi làm về, rửa tay rửa chân xong, trước khi ăn cơm thì chúng ta đọc, vừa vặn có thể đối chiếu hành vi của một ngày hôm nay.
“Hiếu đễ trước”, rồi “kế cẩn tín”. “Cẩn” là cẩn thận, cẩn thận ngôn ngữ và hành vi, đối với đời sống của chính mình phải có quy luật, không nên làm lộn xộn, rối rắm. Ngay đến năng lực chăm sóc chính mình còn không có, huống hồ gì gánh vác trọng trách gia đình.
“Tín” là chữ hội ý, đại biểu lời nói của con người. Cho nên “Đệ Tử Quy” nói “Phàm nói ra, tín trước tiên”. Khổng Lão Phu Tử cũng nói: “Nhân vô tín bất lập” (Người không có chữ tín thì không có chỗ đứng trong xã hội). Một người nếu như không có tín thì rất khó đứng được trong xã hội. Giáo huấn của Khổng Lão Phu Tử xem trọng bốn loại học vấn: Thứ nhất là đức hạnh, thứ hai là ngôn ngữ, thứ ba là chính sự, thứ tư là văn học. Ngôn ngữ vì sao đứng ở vị trí quan trọng thứ hai sau đức hạnh? Bởi vì việc tương tác và giao tiếp giữa người với người sử dụng nhiều nhất là ngôn ngữ. Một lời nói có thể hưng vượng đất nước, một lời nói có thể mất nước, một lời nói có thể làm cho gia đình hòa vui, một lời nói có thể làm cho gia đình không ngừng đấu tranh. Vì vậy phải học tập ngôn ngữ, việc này rất quan trọng.
“Yêu bình đẳng”, yêu thương rộng rãi tất cả mọi người. Chỗ này nếu dùng lời hiện đại mà nói, gọi là cách quan hệ giao tế, làm thế nào có thể cùng chung sống với người hòa thuận vui vẻ. Cho nên sách “Đệ Tử Quy” của chúng ta cũng theo kịp thời đại, rất chú trọng việc học tập quan hệ giao tế với người.
“Gần người nhân”, thân cận người nhân đức. Bởi vì chúng ta mỗi giờ, mỗi phút thân cận người có nhân đức thì có thể nâng cao học vấn, đạo đức của chính mình, nên gọi là “nhập chi lan chi thất, cửu nhi bất văn kỳ hương” (như đi vào phòng có hoa lan vậy, lâu rồi không ngửi thấy mùi hương). Mỗi ngày chúng ta tiếp xúc đều là những người thiện, thì trong vô hình trung, đức hạnh của chúng ta sẽ nâng cao. Thế nhưng “nhập bào ngư chi tứ, cửu nhi bất văn kỳ xú” (như vào cửa hàng cá ươn, lâu rồi không ngửi thấy mùi hôi). Nếu như bên cạnh đều là người tâm địa xấu ác, thì ngôn ngữ, hành vi của chính mình sẽ càng ngày càng trở nên thô tục. Do đó, thân cận người nhân đức là việc rất quan trọng, thân cận người nhân đức cũng có thể tăng trưởng trí tuệ của chúng ta. Nhân sinh có trí tuệ thì mới có thể đưa ra chọn lựa đúng, cuộc đời mới có thể càng đi càng nhẹ nhàng. Nếu như không chọn lựa đúng, thì cuộc đời càng đi sẽ càng nặng nề.
Sau cùng là “Có dư sức, thì học văn”. Khi chúng ta đã chắc thật học được tốt những hành vi, những đức hạnh lập thân, xử thế rồi, nếu vẫn còn có dư thời gian thì có thể xem nhiều những văn chương hay. “Học văn”, văn chương của thời xưa là lấy văn để tải đạo, dùng văn chương để hiểu đạo, để truyền tải đạo lý. Cho nên người xưa viết văn chương rất là cẩn trọng, nếu là chân thật chắc chắn có thể lợi ích người đời sau thì họ mới lưu lại. Người hiện tại viết văn chương là nghĩ ra thứ gì thì viết thứ đó, họ mặc kệ thiên hạ có đại loạn hay không. Họ không đủ cẩn trọng đối với ngôn hạnh của chính mình. Vì vậy, “học văn” vẫn là xem văn chương của cổ Thánh tiên Hiền thì tương đối bảo đảm, bởi vì những văn chương này đều là trải qua mấy ngàn năm ấn chứng, đích thực có thể khởi phát trí tuệ con người. Đó là “Có dư sức thì học văn”.
Các vị có cảm thấy thời gian của một ngày là không đủ dùng hay không? Có cảm giác này hay không? Có phải không? Hiện tại chúng ta rất khó dành ra một ngày hai giờ đồng hồ để đọc sách, không dễ dàng. Cho nên việc “có dư sức thì học văn”, cái “dư sức” này chúng ta có thể đem chia thành những phần nhỏ, tranh thủ những khoảng thời gian rảnh rỗi. Vì vậy, chúng ta nên mang theo bên mình quyển “Đệ Tử Quy”. Tôi có cuốn sách tên “Cách Ngôn Liên Bích”, mỗi lần đi đâu tôi đều để ở trong túi xách, khi nào rảnh mang ra học thuộc vài câu, tích lũy lâu ngày thì giọt nước có thể xuyên thủng đá. Không nên xem thường sự tích lũy mười phút, hai mươi phút mỗi ngày, gọi là: “Thời gian ít, cần chăm chỉ. Công phu đủ, đọc liền thông”.
*******************
Chúng ta cùng xem, chữ “hiếu” này là chữ hội ý, bên trên là chữ “lão”, bên dưới là chữ “tử”. “Lão” là chỉ thế hệ trước, “tử” là chỉ thế hệ sau. Thế hệ trước và thế hệ sau hợp thành một thể, chính là chữ “hiếu” này. Chúng ta cùng nhau xem, thế hệ trước lúc nào cũng nghĩ đến phải làm thế nào dạy tốt thế hệ sau. Hiện tại người làm cha mẹ có thái độ này hay không? Trong quá trình dạy học, tôi luôn luôn nghe được các phụ huynh có trình độ không cao tâm sự rằng: “Tôi chỉ hy vọng con của tôi không trở thành gánh nặng cho xã hội. Đấy là trách nhiệm của người làm cha mẹ như tôi”. Trình độ của họ không cao, thế nhưng khi họ nói câu này đã khiến tôi rất cung kính. Quý vị xem, họ hiểu được giáo dục tốt con cái là bổn phận cả một đời này của họ.
Cha mẹ mỗi giờ đều nghĩ đến phải dạy tốt con cái, thế nhưng dạy bảo con cái nhất định phải có phương pháp tốt. Trung Quốc có một thiên triết học về giáo dục rất quan trọng, đó là “Học Ký” trong sách “Lễ Ký”, bên trong có nói đến thế nào là giáo dục: “Giáo dã giả, trưởng thiện nhi cầu kỳ thất” (mục tiêu của giáo dục là bồi dưỡng điều thiện và uốn nắn sai lầm). Câu nói này đã nắm lấy được hai cái trục lớn của giáo dục. Ngày nay chúng ta muốn dạy tốt được trẻ nhỏ, nhất định hiểu rõ cần phải trưởng dưỡng cái thiện của chúng. Sau đó chúng ta phải phòng ngừa, thậm chí phải dạy bảo chúng cái gì là sai lầm. Bởi vì “cẩu bất giáo, tính nãi thiên” (nếu không dạy thì cái tính ấy thay đổi), nên rất nhiều trẻ nhỏ có những thói quen không đúng, chúng ta phải mau giúp chúng sửa đổi trở lại. Lúc nào thì giúp chúng? Ngay lập tức, không thể chậm một giây, bởi vì việc học cũng như chèo thuyền ngược nước, không tiến ắt lùi.
Chúng ta cùng suy xét một chút xem, trẻ nhỏ thời nay có những thói quen gì có những hành vi gì nhất định phải mau tu sửa? Quý vị thân mến! Xin hãy nói ra thử xem, các vị phải có kinh nghiệm hơn so với tôi.
- “Cãi lại cha mẹ”. Nghe nói người thời xưa là “nhất ngôn cửu đỉnh”, trẻ nhỏ hiện tại cũng là “nhất ngôn cửu đỉnh”, nhưng cái chữ “đỉnh” này không giống nhau. Trẻ nhỏ hiện tại là “đỉnh” của “đỉnh quay đầu”, rất biết cách cãi lại. Tiếp theo còn gì nữa không?
- “Lười nhác, phản nghịch”. Còn gì nữa không?
- “Tự tư”. Còn gì nữa không? Vì sao đều là người nữ trả lời không vậy? Chúng ta làm cha lại không hề phát hiện ra ư? Như vậy thì không được rồi, phải rất quan tâm đến con cái của chính mình. Còn nữa hay không vậy?
- “Qua loa”. Chính là không có lòng trách nhiệm phải không? Chúng ta nên thêm một điều nữa đi cho đủ sáu điều, còn thói quen xấu nào nữa?
- “Đời sống không có phép tắc”, đời sống không có qui luật.
Sáu điều này là được rồi. Có lúc rất nhiều quý vị học quá cao hứng, sẽ liệt kê luôn mười loại tội trạng lớn.
Chúng tôi ở Hải Khẩu thành lập Trung tâm Quốc Học Nhập Môn (còn gọi là Trung Tâm Quốc Học Vỡ Lòng). Có rất nhiều phụ huynh đến thảo luận với chúng tôi về vấn đề của trẻ nhỏ. Cũng may là diện tích của trung tâm đặc biệt rộng lớn, bởi vì dùng để cho các em lên lớp, nên từ cửa lớn đến văn phòng làm việc đại khái cũng phải đi hết 30 giây. Tôi đi cùng với họ. Họ vừa thấy tôi thì liền thao thao bất tuyệt: “Con của tôi tự tư, rất thích cãi lại, lại rất lười biếng”. Họ không cần chuẩn bị mà nói luôn một mạch. Kết quả, tôi sợ họ quá khát nước nên vội vàng nói: “Xin mời ngồi! Để tôi rót nước mời anh uống”. Đợi anh ấy uống nước xong rồi, tôi liền bắt đầu hỏi anh ấy: “Trẻ nhỏ tự tư là kết quả, nguyên nhân này do đâu?”. Quý vị thấy có trẻ nhỏ nào khi vừa sinh ra, ở trên trán có viết hai chữ “tự tư” hay không? Trẻ nhỏ lười biếng là kết quả, nguyên nhân này do đâu? Quý vị có thấy qua trẻ nhỏ một – hai tuổi mà không động đậy nổi hay không? Một hai – tuổi đều là hoạt bát, năng động, tại vì sao sau đó lại biến ra lười nhác đến như vậy?
- Vì sao trẻ nhỏ phản nghịch
Chúng ta lại xem tiếp, trẻ nhỏ phản nghịch là kết quả, nguyên nhân này do đâu? Chúng ta cùng nhau suy nghĩ xem. Nghe nói phản nghịch được coi là bình thường. Có cách nói này hay không? Có à? Nghe ai nói vậy? Phải tìm ra cho bằng được. Đây là dạy sai rồi. Xin hỏi: 50 năm trước, quý vị có nghe nói qua hai chữ “phản nghịch” này hay không? Trong lịch sử mấy ngàn năm, quý vị có xem thấy hai chữ “phản nghịch” này hay không? Quý vị đều không thấy. Lịch sử nước ta hơn 4.000 năm đều không phản nghịch. Chúng ta chỉ trong thời gian hai – ba mươi năm liền sản sinh ra phản nghịch. Quý vị xem, có lợi hại hay không? Tại vì sao hơn 4.000 năm trước không hề sinh ra thế hệ sau phản nghịch? Vì sao chỉ trong mấy mươi năm đã nhanh chóng sinh ra những đứa trẻ phản nghịch? Không phải là ngẫu nhiên. Bởi vì trẻ nhỏ hiện tại không được tiếp nhận giáo huấn Thánh Hiền, không được tiếp nhận sự dạy bảo về “hiếu – đễ”. Chúng không có hiếu tâm, không có tâm cung kính, đương nhiên hành vi, ngôn ngữ đối với cha mẹ liền sẽ có mạo phạm.
Tôi còn nhớ tôi đã rất thận trọng đi hỏi mẹ của tôi là: “Mẹ ơi! Con có phản nghịch hay không?”. Câu hỏi của tôi khiến cho mẹ tôi nghĩ đến nửa ngày. Không hề có! Thái độ của chúng ta đối với phụ thân như thế nào? Vừa kính, vừa sợ, vừa rất tôn kính, lại rất sợ sệt. Người làm cha đều rất có uy nghiêm. Khi chúng ta đối với cha rất kính sợ, thì căn bản không thể nào dám phản nghịch. Người làm cha tại vì sao có thể khiến cho chúng ta sinh ra lòng kính sợ đối với ông vậy? Quan trọng nhất là lời nói và việc làm của cha đều phải thống nhất. Cha rất hiếu thuận, ông làm ra tấm gương tốt để cho chúng ta xem. Cho nên ngay từ nhỏ thái độ đối với phụ thân là tôn kính, không thể nào có phản nghịch. Vì vậy, nếu trẻ nhỏ hiện tại có thể phản nghịch, chúng ta làm phụ huynh phải suy xét lại tại vì sao con cái đối với chúng ta không có tâm cung kính. Có khả năng chúng ta nói một đường lại làm một nẻo. Nếu như người mẹ ở đó đánh bạc nhưng lại nói với đứa con là: “Con đi học bài cho mẹ. Mẹ đếm đến ba đấy”. Trẻ nhỏ vẫn không muốn rời khỏi, từ từ rời khỏi màn hình ti vi, nhưng vẫn còn đứng ôm lấy vách tường nơi đó rất lâu không muốn rời khỏi. Người mẹ liền rất tức giận: “Mẹ nói câu cuối cùng. Nếu không nghe mẹ sẽ mang roi ra đấy!”. Lúc đó trẻ nhỏ vẫn không cam tâm tình nguyện mà đi lên trên lầu. Khi chúng ngồi xuống ghế, xin hỏi: Thân của chúng ngồi ngay trước bàn học, nhưng tâm của chúng để ở đâu? Tâm của chúng để ở trong tiết mục truyền hình: “Không biết là nam diễn viên chính như thế nào rồi? Vai nữ chính như thế nào rồi?”. Cho nên khi cha mẹ không làm ra tấm gương để cho chúng xem, trong lòng chúng có phục hay không? Không phục. Quý vị nói với con là: “Khi nói chuyện với cha mẹ, con phải lễ phép”. Vậy khi quý vị nói chuyện với ông bà có lễ phép hay không?
Khi những việc không phục này dần dần tích lũy, đến khi nào nó sẽ bộc phát vậy? Đến khi thân của chúng cao bằng thân của quý vị, nắm tay cũng lớn như nắm tay của quý vị, chúng có còn nghe lời của quý vị nữa hay không? Chúng sẽ không nghe lời quý vị nữa. Vì vậy, phản nghịch là kết quả, căn nguyên là trẻ nhỏ từ bé không sanh khởi tâm hiếu thảo, tâm cung kính đối với cha mẹ. Đó là nguyên nhân căn bản. Nguyên nhân này cộng với hoàn cảnh bên ngoài rất nhiều ô nhiễm, chúng lại đi bắt chước những bạn học không tốt, bạn bè không tốt. Đến sau cùng hiện tượng phản nghịch sẽ càng ngày càng nhiều. Do đó, nếu muốn hiện tượng phản nghịch tiêu trừ, quan trọng nhất là phải duy trì giáo dục Thánh Hiền. Sau đó phụ huynh phải hiểu được lấy mình làm gương, làm tấm gương tốt cho trẻ nhỏ.
- Vì sao trẻ nhỏ tự tư?
Chúng ta tiếp tục xem tự tư làm sao mà hình thành? Bắt đầu từ hôm nay, khi quý vị thường hay gặp những sự việc ngoài ý muốn, quý vị hãy nghĩ: “Ngày hôm nay đồng nghiệp mắng mình là kết quả, nguyên nhân ở chỗ nào? Hôm nay con cái của người khác dạy được tốt là kết quả, nguyên nhân là do đâu? Hôm nay vợ chồng người ta chung sống hòa vui là kết quả, nguyên nhân là do đâu?”. Mỗi giờ, mỗi lúc quý vị hiểu được phải đi tìm nguyên nhân, thì mỗi ngày quý vị đều đang tăng trưởng trí tuệ. Khi quý vị tìm ra nguyên nhân thì liền có thể tùy bệnh mà cho thuốc, có thể nhanh chóng đem rất nhiều tình huống chuyển biến phát triển thành hướng tốt đẹp.
Chúng ta hồi tưởng lại một chút: Hôm nay vợ chồng quý vị và con cái cùng nhau ăn cơm, ông bà nội cũng có mặt. Người mẹ gắp một đũa thức ăn đầu tiên cho ai ăn vậy? “Cho đứa con ăn”. Đáp án tiêu chuẩn, xin vỗ tay tán thưởng! Tiêu chuẩn này là hiện tượng phổ biến. Thế nhưng khi gắp đũa thức ăn này sẽ sinh ra hậu quả gì? “Tiểu Minh à! Đây là mẹ đặc biệt nấu để cho con ăn đó! Ăn nhiều một chút nhé!”. Ông bà nội xem thấy rồi cũng không để thua kém: “Cháu nội à! Món ăn này cũng rất ngon”. Ông bà nội cũng giúp cháu gắp thức ăn. Thức ăn của ai sẽ đầy ắp vậy? Của cháu nội! Vì vậy trong gia đình, ai là lớn nhất? Cháu nội là lớn nhất. Như vậy có điên đảo hay không? Người lớn đã điên đảo rồi thì trẻ nhỏ cũng liền điên đảo theo. Như vậy thì có hợp lý hay không? Cho nên, nếu hết thảy mọi người đều phục vụ trẻ nhỏ thì chúng liền trở thành Hoàng Đế nhỏ, Công Chúa nhỏ.
Xin hỏi: Đặc điểm của Hoàng Đế nhỏ cùng Công Chúa nhỏ là gì? Tự tư. Bởi vì tất cả mọi người đều phục vụ chúng, nên chúng chỉ nghĩ đến chính mình. Tục ngữ có câu: “Làm bạn với vua như làm bạn với hổ”. Vì vậy trẻ nhỏ hiện tại tính tình đều rất nóng nảy. Khi quý vị hết mực nuông chiều chúng, mười việc thì vừa lòng chúng đến chín, việc thứ mười không chiều chúng thì chúng sẽ khóc la ầm ĩ. Quý vị lại không có nguyên tắc, chúng vừa tức giận thì quý vị lại nói: “Được rồi! Được rồi! Mẹ sẽ mua cho con”. Vậy thì chúng liền thắng thế, quý vị sẽ từng bước nhượng bộ.
Do vậy, dạy trẻ nhỏ phải bắt đầu từ đâu? Từ chỗ gắp thức ăn mà bắt đầu. Học vấn lớn lao nằm ở việc nhỏ này. Mỗi một động tác làm ra đều là tấm gương cho trẻ nhỏ học tập. Hôm nay khi quý vị gắp thức ăn, lập tức gắp cho cha mẹ mình: “Cha ơi! Ăn nhiều một chút”. Trẻ nhỏ xem thấy rồi thì không thể nói là: “Cha ơi! Vì sao cha không nghĩ đến con?”. Không thể nào! Chúng xem thấy cha của chính mình đang hành hiếu đạo, trong lòng chúng sẽ rất cảm động, bởi vì mỗi một người đều có tâm vốn thiện. Trong sách “Đại Học” nói: “Tri sở tiên hậu, tắc cận đạo hĩ” (Biết được trước sau thì gần với đạo vậy). Làm bất cứ việc gì theo đúng thứ tự trước sau thì quý vị mới xây dựng được chữ “đạo”. Vì vậy quý vị gắp thức ăn đúng thì đã dạy cho trẻ nhỏ đạo làm con một cách chuẩn xác.
Khi chúng ta mở tủ lạnh lấy trái cây ra thì đưa cho ai ăn trước? Cha của tôi lấy trái cây rất đúng. Nếu như khi tôi còn nhỏ, cha của tôi lấy trái cây sai phương pháp, thì hiện tại tôi không thể đứng được ở chỗ này giảng bài cho mọi người. Lệch một li thì sai đi ngàn dặm. Quý vị nói: “Thầy Thái ơi! Có nghiêm trọng đến như vậy hay không? Lấy trái cây thôi mà có thể ảnh hưởng lớn đến như vậy à?”. Có ảnh hưởng hay không? Thật có ảnh hưởng. Từ nhỏ chúng ta xem thấy cha mẹ lấy đồ từ trong tủ lạnh ra, đưa cho ông bà nội ăn trước, tự nhiên chúng ta sẽ bắt chước, sẽ học theo.
Thật ra, tôi rất có khả năng biến thành bại gia chi tử. Các vị có thấy ra hay không? Bởi vì tôi là con trai một, lại là trưởng tôn, là cháu đích tôn, bởi vì ông nội của tôi cũng là con trai trưởng. Tôi nhớ lại lúc tôi còn nhỏ hai – ba tuổi, đi tảo mộ cho bà cố nội tôi. Khi quỳ xuống đầu ngẩng lên, đột nhiên tôi nhìn thấy hai chữ thì cặp mắt sáng lên. Tôi nhìn thấy tên của chính mình khắc ở hàng thứ nhất trên bia mộ. Đột nhiên tôi ngẩng đầu thẳng người, cảm thấy có trách nhiệm, về sau vì sự hưng suy của gia tộc này mà chính mình phải tận tâm, tận lực. Cho nên chúng ta xem trọng trưởng tử, xem trọng trưởng tôn không phải không có đạo lý. Bởi vì con cháu đời này của mỗi một người phải có người làm tấm gương tốt dẫn dắt chúng, như vậy gia tộc mới có thể hưng vượng. Nếu như cha tôi yêu chiều tôi, ông nội, bà nội cũng yêu chiều tôi, thì ngày nay tôi không thể nào học tập đạo Thánh Hiền được, có thể không biết sớm đã lưu lạc đến nơi nào rồi. Vì vậy, giáo dục trẻ nhỏ rất quan trọng.
Phụ huynh hiện tại lấy trái cây ra, không biết là có đưa cho ông bà nội ăn trước hay không? Tôi còn nghe nói có một số bà mẹ mua một số trái cây đặc biệt đắt tiền, sau đó cất giấu đi. Vì sao có một số người mỉm cười vậy? Có phải trong lòng quý vị cũng có điều này chăng? Người mẹ đem cất trái cây đi. Khi ông nội, bà nội đi ngủ thì liền lấy ra và nói: “Con ơi, mau đến đây! Đây là mẹ đặc biệt mua cho con ăn đó”. Cậu con trai ăn rất là vui sướng, nó cũng học được rất là triệt để. Người tính không bằng trời tính. Về sau chúng có tiền thì sẽ mua trái cây cho ai ăn? Mua cho con của chúng ăn. Có một số người lập tức trả lời là mua cho vợ chúng ăn. Quý vị dùng sự yêu ghét thì con của quý vị liền sẽ học lấy cái yêu ghét, mà không phải học được tình nghĩa, ân nghĩa. Do vậy, chúng ta vẫn phải làm theo đạo trời, phải biểu diễn ra hiếu đạo, phát khởi cái tâm vốn thiện của trẻ nhỏ.
Như vậy, cái “tự tư” này hiện tại đã tìm được căn nguyên của vấn đề, vẫn là từ “hiếu đạo”, vẫn là từ “nơi nơi vì người mà lo nghĩ”. Chúng ta là cha mẹ thì phải làm gương. Thưa quý vị, nếu như trẻ nhỏ đã hơn mười tuổi rồi thì còn kịp nữa hay không? Quý vị phải tin tưởng câu thứ nhất trong “Tam Tự Kinh” là “Nhân chi sơ, tính bổn thiện”. Kỳ thật không phải là người khác không thể thay đổi mà đều là chính mình làm mình thất bại, bản thân mình không tin tưởng. Ngay khi quý vị không có lòng tin, rất nhiều việc quý vị nhất định sẽ làm không được.
Chúng ta có rất nhiều khóa học ở Trung Quốc Đại Lục, người tham dự đến từ các tầng lớp trong xã hội với tuổi tác khác nhau. Tôi nhớ là có rất nhiều học sinh trung học cũng đến học. Có một học sinh trung học đến lớp học năm ngày liền, mỗi ngày đi về đều có tiến bộ rất lớn. Dì của em cảm thấy rất khó hiểu, tại vì sao trẻ nhỏ đã hơn mười mấy tuổi nghe giảng năm ngày thì có được thay đổi lớn đến như vậy? Kết quả là đến ngày thứ năm, dì của em liền chạy đến chỗ chúng tôi lên lớp để tìm chúng tôi, nhưng lúc đó chúng tôi đã rời khỏi lớp rồi. Cô lại đến khách sạn hỏi được số điện thoại của chúng tôi. Sau đó cô liền gọi điện cho chúng tôi. Cô nói: “Cháu gái của tôi mỗi ngày đến lớp học về đều có tiến bộ rất lớn, cho dù là đối với cha mẹ hoặc là đối với người trong nhà, thái độ đều rất tốt”. Cô cảm nhận được văn hóa ngàn năm mà Thánh Hiền để lại đích thực là có sức mạnh rất lớn. Cho nên cô hỏi: “Con của tôi, một đứa hai tuổi, một đứa bốn tuổi, có thể giao cho các vị dạy hay không?”. Quý vị xem, phụ huynh hiện tại khi vừa gặp được điều gì tốt lập tức không nghĩ chính mình phải làm trước, mà đẩy ngay cho thầy cô dạy. Chúng tôi liền nói với cô ấy, những thầy cô giáo này của chúng tôi đều từ Hải Khẩu, từ Thẩm Quyến, những nơi quá xa. Kết quả là vị phụ huynh này nói: “Không hề gì, tôi từ Bắc Kinh sẽ đưa chúng đến Thẩm Quyến”. Đích thực là trẻ nhỏ hơn mười tuổi cũng có thể đạt được huân tu rất tốt.
Còn có một vị nam sĩ 40 tuổi, khi tôi giảng ở núi Thiên Mục – Hàng Châu, anh được đơn vị chủ quản sắp xếp đến làm vệ sĩ cho tôi. Bởi vì trên núi có đến bốn – năm trăm người nên anh giúp tôi xử lý một ít chướng ngại, ví dụ như những lúc tôi cần phải nghỉ ngơi thì anh ấy nói: “Thầy giáo cần phải nghỉ ngơi, hiện tại không tiện nói chuyện”. Anh ấy giúp tôi xử lý những việc này. Hơn nữa, anh ấy đã học võ thuật và đã làm vệ sĩ hơn mười năm. Khi anh nghe giảng xong ngày thứ ba, anh mời chúng tôi đi ăn cơm. Trên đường đi anh liền nói: “Quá tốt rồi! Quá tốt rồi! Chân thật quá tốt!”. Quả thực là chúng tôi cũng không biết anh đang nói cái gì, thế nhưng chỉ cảm thấy nội tâm của anh rất vui vẻ. Khi đến nhà ăn, anh liền nói: “Thầy Thái ơi! Tâm tình hiện tại của tôi chỉ có thể dùng lời nói của trẻ nhỏ ba tuổi để biểu đạt, thật là quá tốt!”. Tiếp theo anh nói: “Tôi đã sống qua 40 năm rồi, cuối cùng tôi đã biết cuộc đời của tôi sai ở chỗ nào”. Thật ra, chúng tôi nghe câu nói này của anh ấy, trong lòng cảm thấy rất là chua xót. Một nam tử hán 40 tuổi, không phải anh ấy không bằng lòng học mà là không có người dạy. Quý vị thấy thái độ của anh tốt như vậy, mới vừa học xong anh liền như một đứa trẻ vậy, rất vui vẻ. Anh nói rằng cuối cùng anh đã biết vợ anh vì sao đã ly hôn với anh, tại sao con anh không thể giao tiếp được với anh, đồng nghiệp giữ khoảng cách với anh, đều rất sợ anh. Cuối cùng anh đã tìm ra được vấn đề. Anh nói với tôi rằng, khi anh quay về, việc thứ nhất là phải tìm người vợ trước của anh nói chuyện đàng hoàng. “Con người nào phải Thánh Hiền, ai chẳng lầm lỗi? Có lỗi mà biết sửa, còn gì tốt hơn!”.
Đến ngày thứ tư, buổi sáng ăn cơm, anh nói: “Thầy Thái ơi! Thầy hãy ngồi đây một chút, tôi nói chuyện với thầy một chút”. Tôi liền cảm thấy bầu không khí là lạ, ngồi xuống mà giống như ngồi trên đống lửa.
****************
Đệ Tử Quy giảng giải– Con Đường Đạt Đến Nhân Sinh Hạnh Phúc (tập 6)
Người giảng: Thầy Thái Lễ Húc
Giám định: Lão Hòa thượng Tịnh Không
Giảng ngày: 15/02/2005
Cẩn dịch: Ban phiên dịch Tịnh Không Pháp Ngữ
Giám định phiên dịch: Vọng Tây Cư Sĩ
Biên tập: Ban biên tập Tịnh Không Pháp Ngữ
