ĐỆ TỬ QUY GIẢNG GIẢI
CON ĐƯỜNG ĐẠT ĐẾN NHÂN SINH HẠNH PHÚC
TẬP 8
Buổi sáng hôm nay mọi người có đọc qua một lần “Đệ Tử Quy” hay không ạ? “Có!”. “Hiếu học cận hồ trí” (thích học là đã gần với trí tuệ). Chỉ cần mọi người duy trì cái tâm ham học này, thì đạo đức học vấn nhất định có thể thành tựu. Socrates là một triết gia rất nổi tiếng của Phương Tây. Lần đầu tiên ông đến lớp dạy học trò, ông đã nói với học trò rằng, hôm nay ông chỉ dạy một động tác rất đơn giản, đó là đưa tay ra phía trước mặt, sau đó hất tay ra phía sau. Vẫy tay như vậy ba trăm lần. Sau khi dạy xong, ông nói với học trò: “Các em mỗi ngày phải làm một lần”. Học trò cảm thấy thế nào? Quá đơn giản! Một tháng sau, ông hỏi lại: “Hiện nay ai vẫn còn tập vẫy tay thì giơ tay”. Khoảng chừng trên dưới 90% học trò giơ tay. Hai tháng sau ông lại hỏi nữa, còn khoảng 30%. Một năm sau ông hỏi nữa, kết quả chỉ còn lại một người duy nhất vẫn làm. Người đó là ai vậy? Đó là Plato, vị truyền nhân của Socrates, nhà triết học quan trọng thứ hai của phương Tây.
Trong sự khải thị này của ông Socrates, chúng ta đã biết được, thực ra việc quan trọng nhất trong cầu học vấn chính là phải kiên trì. Nếu mỗi ngày chúng ta chia Kinh điển Thánh Hiền ra từng phần nhỏ để thâm nhập, thì như sức của giọt nước nhỏ lâu ngày mài mòn đá, tất có thể có được thành tựu. Chúng ta cần phải giữ thái độ học tập như vậy. Ví dụ mỗi ngày học thuộc ba đến năm câu trong “Luận Ngữ”, như vậy sau một năm quý vị có thể thuộc lòng cả quyển “Luận Ngữ” rồi. Vì thế, chúng ta nhất định phải duy trì thái độ học tập như vậy.
Sau mỗi lần diễn giảng, tôi thường giao lưu với rất nhiều thầy cô giáo. Tôi đã hỏi họ rằng: “Trong cuộc đời của các vị, có lúc nào các vị chăm chỉ, chịu khó học tập hơn so với năm ngày vừa qua không?”. Họ đều nói: “Không!”. Họ đều cảm thấy từ trước tới giờ, năm ngày này là khoảng thời gian học tập chuyên chú nhất. Tôi nói: “Đây mới chỉ là bắt đầu chứ không phải là kết thúc. Hãy nên duy trì thái độ học tập như vậy”.
Có một vị chủ nhiệm phòng giáo vụ, sau khi đến dự năm ngày xong thì mời tôi đến trường của ông để diễn giảng. Ông nói, những điều ông ghi chép trong năm ngày này còn vượt hơn cả những gì mà ông ghi chép trong bốn năm học đại học. Vì vậy, tiềm lực học tập thật sự của một con người là không có giới hạn. Nhưng tại sao trong năm ngày này khả năng học tập của ông có thể tốt đến vậy? Nguyên nhân là bởi vì ông cảm thấy học vấn của Thánh Hiền thực sự có thể lợi ích cho học sinh, cho nên nó đã khơi dậy cảm giác phải có sứ mạng ở nơi ông. Vì vậy, nhân sinh có chí hướng tất có thể khởi phát tiềm lực.
Ngoài việc kiên trì, ta phải nỗ lực thực hành.
Hôm qua chúng ta đã học đến “Cha mẹ gọi, trả lời ngay; Cha mẹ bảo, chớ làm biếng; Cha mẹ dạy, phải kính nghe; Cha mẹ trách, phải thừa nhận”. Điều quan trọng nhất trong đoạn Kinh văn này là tâm cung kính đối với cha mẹ, bất kể là một lời nói hay một hành động. Đồng thời, tâm cung kính không chỉ với cha mẹ, mà còn đối với mọi người xung quanh, với bất cứ ai đều không thể thiếu cung kính.
“Cha mẹ gọi” là một sự yêu cầu, một mệnh lệnh, chúng ta phải lập tức có mặt. Đồng thời, trong khi nói chuyện với cha mẹ, chúng ta cũng phải “mặt ta vui, lời ta dịu”. Có những lúc ngoài mặt đang nói chuyện với cha mẹ, tuy không to tiếng lắm, nhưng trong lòng có cảm giác mất bình tĩnh. Những lúc này chúng ta phải luôn luôn quán chiếu tâm của mình. Nếu có lúc mất bình tĩnh thì phải nhanh chóng sửa đổi lại. Vì thế, chỗ để hạ thủ căn bản nhất trong đạo đức học vấn là thời thời có thể quán chiếu được cái tâm của chính mình, khi có ý niệm không đúng phải lập tức sửa đổi, thì hành vi và lời nói của chúng ta sẽ không thể nào sai lạc quá lớn.
Có một lần tôi đến thăm người bạn, đúng lúc anh gặp phải vấn đề về một lựa chọn trong cuộc đời, đó là anh muốn chuyển từ trường đại học tư thục sang trường đại học công lập. Anh đang báo cáo sự lựa chọn của mình với cha, hy vọng người cha có thể ủng hộ quyết định của mình. Khi tôi đến thì anh ấy mới nói được nửa câu chuyện với cha. Anh liền nói: “Mời bạn ngồi, tôi phải nói xong chuyện này với cha tôi trước nhé”. Tôi ngồi ngay bên cạnh. Nhìn thấy người con đang cung cung kính kính báo cáo với người cha tình trạng công việc hiện giờ của mình một cách say sưa liên tục và với thái độ lễ kính như vậy, đã để lại cho tôi ấn tượng sâu sắc. Tôi tin rằng con cái của anh được hun đúc trong một gia đình như vậy cũng sẽ trở thành một người quân tử. Chúng ta nghĩ lại một chút, những thanh niên ngày nay khi đưa ra quyết định nào đó trong cuộc đời họ có đi hỏi ý kiến của cha mẹ hay không? Có đem tình trạng của chính mình nói rõ ràng với cha mẹ để cha mẹ giảm bớt sự lo lắng hay không? Nếu như cha mẹ thường xuyên không biết con cái họ đang làm những gì, thì không biết họ đã tổn hao bao nhiêu tâm sức vì lo lắng. Cho nên, khi một người chân thật hết sức khiêm cung đối với cha mẹ, thì thực sự sẽ cảm động đến những người ở xung quanh.
Ngoài việc ở nhà phải cung kính với cha mẹ, thì “khi vợ gọi”, “bà xã gọi” cũng phải như thế nào? Cũng phải “trả lời ngay”. Giữa vợ chồng với nhau, lời lẽ cũng phải kính trọng nhau, tôn trọng nhau như khách. Cách giao tiếp như vậy sẽ là tấm gương tốt nhất cho con cái noi theo. Hiện nay, giữa vợ chồng nói chuyện với nhau có chú ý đến điểm này không? Người càng thân càng không thể tùy tiện. Người càng thân thì càng phải tôn trọng. Vì thế, lễ không thể mất. Từ đó, người càng thân thiết thì lễ độ phải ngày một nâng cao.
Có một bạn nhỏ nghe thấy mẹ cậu đang nói chuyện điện thoại. Sau khi nói xong, người mẹ cúp điện thoại xuống, đứa con trai liền hỏi mẹ: “Mẹ à, mẹ vừa mới nói chuyện với ba phải không?”. Quý vị xem, chỉ cần nghe thấy giọng điệu nói chuyện của mẹ thì đứa con có thể biết được nhất định là mẹ nói chuyện với ba rồi. Tại sao vậy? Người mẹ này nói chuyện với chồng mình với khẩu khí như thế nào? Có tốt không? Thế nên người mẹ này vừa nghe thì liền giật mình. Quý vị xem, trẻ con có thể phân biệt được thái độ của chúng ta đối với chồng. Cho nên cần phải điều chỉnh, cần phải có sự tôn trọng lẫn nhau. Có những lúc nhìn thấy điện thoại hiện lên tên chồng mình, vừa cầm lên thì: “A lô! Gì hả?”. Quý vị xem, trẻ con nghe thấy khẩu khí này liền có thể biết được đó là ba gọi điện. Vì vậy, người mẹ này đã lập tức sửa đổi. Một hôm, khi chồng cô ấy gọi điện về, cô liền lịch sự nói: “A lô, anh à!”. Chồng cô ấy liền nói: “Xin lỗi cô, tôi nhầm số”, rồi cúp điện thoại. Lát sau anh gọi lại và hỏi: “Có phải em không?”. Khi thái độ của chúng ta vừa thay đổi thì gia đình cũng sẽ thay đổi. Vì vậy, đừng nên xem thường thái độ trong từng lời nói.
Vào dịp ăn tết năm nay, có một số thầy cô đem bộ đĩa bốn mươi tập “Hạnh Phúc Nhân Sinh” tôi giảng ở Hồng Kông về quê nhà tặng cho bạn bè xem. Trong số những người được tặng có một cô ở Ninh Ba, người có chồng đang đi công tác vào đúng dịp tết. Đêm giao thừa chồng của người bạn này quên không gọi điện về nên sợ bị vợ trách, đến mùng hai tết muốn gọi nhưng lại nghĩ rằng nhất định sẽ bị trách, thế là nấn ná đến tận ngày mùng năm mới gọi về nhà. Đúng lúc người bạn này đang xem đĩa “Giảng Tọa Nhân Sinh Hạnh Phúc” được một nửa thì người chồng gọi điện thoại về. Chồng cô ấy có chút bất an, lo sợ sẽ bị vợ trách, nên anh ấy nói: “Anh xin lỗi, tới bây giờ anh mới gọi điện về nhà”. Vợ anh liền nói: “Ôi, vất vả cho anh rồi, đến ăn tết mà cũng không được về nhà. Mẹ con em rất cảm ơn anh vì anh đã làm việc vất vả bên ngoài”. Chồng cô ấy nghe xong cảm thấy thật lạ. Sau khi cúp điện thoại được một lúc, chồng cô ấy lại gọi điện thoại trở về. Anh nói: “Hay là em mắng anh vài câu, anh sẽ thấy trong lòng dễ chịu hơn”. Quan hệ vợ chồng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến bầu không khí gia đình. Quan hệ vợ chồng muốn tốt, nhất định phải bắt đầu từ thái độ lời nói.
“Cha mẹ bảo, chớ lười biếng”, khi cha mẹ có việc giao phó chúng ta không thể thất tín. Cũng như vậy, những việc đã nhận lời đối với vợ, với con cái, chúng ta cũng nên nói là phải giữ lời. Khi chúng ta nói mà giữ lời, con cái sẽ rất tôn kính đối với chúng ta. Trước đây, lúc tôi còn đang dạy học, chúng tôi không xem nhẹ một câu nói nào. Nhất định phải nhớ kỹ, không thể thất tín với học trò. Khi quý vị chân thực làm được hết những điều quý vị nói, học trò sẽ rất tôn trọng quý vị.
Tôi còn nhớ năm đầu tiên tôi làm thầy hướng dẫn, làm chủ nhiệm. Có một lần đúng dịp ngày hội thể thao, tất cả học sinh đều đã đi ra sân xếp hàng. Đương nhiên chúng tôi cũng phải đứng ở đó với học sinh. Trong lúc quay về phòng học lấy thêm đồ, tôi gặp một vị phụ huynh (là cha của học sinh). Ông ấy đang mang đồ uống đến lớp học của chúng tôi. Chúng tôi ở lầu bốn.
Vị phụ huynh này tại sao phải chờ đến lúc tất cả học sinh đi xếp hàng thì mới đem thức uống lên? Vì cảm thấy ngại. Tôi nhận ra vị phụ huynh này rất ít khi đến trường. Nếu rất ít khi đến trường thì cũng có nghĩa là rất ít khi trao đổi với giáo viên. Tại sao phụ huynh rất ít đến trao đổi với giáo viên? Chúng ta làm giáo viên cũng phải tự mình phản tỉnh một chút, khi chúng ta quan tâm tới con cái của họ càng nhiều thì có thể sẽ làm cho họ thay đổi, họ sẽ chủ động liên hệ để trao đổi với chúng ta. Đây là một sự liên lạc qua lại rất tốt. Cho nên phải thường sử dụng sổ liên lạc, thường xuyên khen ngợi con cái của họ, như vậy tự nhiên có thể xây dựng được mối quan hệ tốt đẹp này.
Người cha này cũng không quen nói chuyện với giáo viên, nhưng ông nhân cơ hội này mà tận một chút tâm ý, đem một ít đồ uống đặt ở trong phòng học. Kết quả là đúng lúc tôi quay về lấy đồ thì gặp được ông. Vừa gặp nhau thì ông rất ngại ngùng, lui lại mấy bước. Tôi liền bắt chuyện với ông. Chúng ta nói chuyện với bất kỳ ai cũng cần phải nắm lấy một nguyên tắc, đó là gặp được người ta liền khen ngợi. Quý vị có thể khen con cái của họ hoặc khen ngợi ưu điểm của họ. Chúng ta đều hoan hỷ khi người khác khen ngợi mình. Khi quý vị khen ngợi con cái của họ, trong lòng của họ sẽ vui thích, họ sẽ cảm thấy được tôn trọng. Giả sử khi quý vị gặp phụ huynh học sinh, mới bắt đầu đã đem vấn đề của con cái họ chỉ ra hết, thì họ sẽ cảm thấy rất khó chịu. Do đó, không thể đi trái với tình người. Chúng ta phải thuận theo nhân tình thế thái để nói chuyện với người ta.
Tôi liền bắt đầu đem những biểu hiện tốt mà con của ông ấy đã thể hiện trong thời gian qua để chia sẻ với ông, để cho ông hiểu. Trong câu chuyện, vị phụ huynh này nói: “Thưa thầy, con của tôi rất tôn trọng thầy, không tôn trọng vị thầy trước kia của nó”. Tôi dạy em năm lớp sáu, còn lớp năm em học với một vị thầy khác. Tôi tiếp tục lắng nghe. Ông nói: “Bởi vì vị thầy lúc trước nói khi ăn cơm trưa thì mọi người cùng nhau ăn cơm, nhưng học trò mới đến được một nửa, chưa bắt đầu ăn thì thầy đã ngồi ở phía sau ăn rồi. Thầy Thái à, thầy đều cùng ăn một lượt với các học trò”. Thật ra thì tôi đều không có cùng bắt đầu ăn một lượt với các học trò. Mà khi các học trò ngồi xuống rồi, tôi đều dạy cho chúng một câu thành ngữ địa phương, bởi vì thành ngữ địa phương ở nơi đó đều hàm chứa triết học nhân sinh rất cao. Ví dụ như người Mân Nam có một câu: “Gốc cây nếu đứng vững, ngọn cây không sợ gió bão”. Câu nói này ứng dụng vào trong việc giáo dục đức hạnh của chúng ta thì tương đối khế hợp. Khi nền tảng đức hạnh của con trẻ còn chưa xây dựng tốt, nếu năng lực của chúng càng cao sẽ càng nguy hiểm. Bởi vì bên ngoài có rất nhiều sự dụ hoặc, cho nên năng lực càng cao mà không chống lại được sự dụ hoặc thì “trèo càng cao ngã càng đau”. Những thành ngữ địa phương này đều hàm chứa sự khải thị rất lớn đối với nhân sinh, vì vậy trước tiên tôi đều dạy chúng một câu nói theo tiếng địa phương, sau đó chúng mới bắt đầu ăn.
Khi bọn trẻ ăn, tôi sẽ đi xuống dạo quanh một vòng. “Với ăn uống, chớ kén chọn”, dùng “Đệ Tử Quy” để tăng cường quy phạm cuộc sống của chúng. Không thể kén ăn. Nhìn thấy học trò chỉ gắp một miếng món ăn nào đó, tôi liền nói với chúng: “Có cần thầy phải phục vụ cho các em không?”. Chúng liền hoảng sợ, mau mau tự mình gắp thêm một ít rau xanh nữa. Có như vậy thì việc ăn uống mới cân bằng được. Khi chúng tôi ngồi vào bàn bắt đầu ăn thì đã có một vài học trò đã ăn no rồi.
Chúng tôi không xem thường một câu nói nào. Học trò đều nhìn thấy, đều ghi nhớ. Khi quý vị nói và làm như nhau thì mới có thể thật sự có được sự tôn trọng của học trò và con cái.
“Phụ mẫu giáo, tu kính thính; phụ mẫu trách, tu thuận thừa” (Cha mẹ dạy, phải kính nghe; cha mẹ trách, phải thừa nhận). Chữ “thuận” này chúng ta phải hiểu một chút. Chúng ta có cần phải tuân theo tất cả những trách phạt của người cha, yêu cầu của người cha hay không? Bởi vì trong những năm qua, có rất nhiều người hiểu sai về văn hóa truyền thống. Họ cảm thấy cổ nhân nói hiếu thuận nghĩa là cái gì cũng phải thuận. Nếu như vậy thì đó là hiếu ngu dốt (“ngu hiếu”). Nói như vậy có đạo lý hay không? Kỳ thực người nói những lời như vậy chắc là chưa từng xem hết một quyển Kinh điển nào. Thánh Hiền chúng ta tuyệt đối không phải dạy như vậy.
Chữ “thuận” này có hai tình huống. Thứ nhất, khi cha mẹ trách mắng chúng ta mà việc trách mắng đó đúng, thì chúng ta hãy mau ghi nhớ lại và thực hành cho tốt. Lúc này thì phải thuận. Thứ hai, khi sự trách phạt và yêu cầu của cha mẹ là không đúng, thì không nên lập tức xung đột hay cãi lại, mà phải biết thuận theo tình thế. Nếu lúc đó quý vị cãi lại thì chỉ khiến cho sự xung đột càng lớn thêm. Cho nên chúng ta phải lui một bước rồi tính sau, đợi đến thời cơ thích hợp thì hãy trao đổi với cha mẹ. “Đệ Tử Quy” có đoạn nói: “Cha mẹ lỗi, khuyên thay đổi; mặt ta vui, lời ta dịu”. Vì vậy, chữ “thuận” trong từ “hiếu thuận” này tuyệt đối không phải là tất cả những yêu cầu của cha mẹ chúng ta đều phải làm, mà trước tiên phải phân biệt đúng sai, phải dùng lý trí để mà hiếu thuận. Khi cha mẹ có lỗi lầm mà chúng ta không khuyên, thì đã hại cha mẹ thành người bất nghĩa. Đó không phải là thái độ mà người làm con như chúng ta nên có.
Ngoài việc “cha mẹ gọi, trả lời ngay”, thì thầy cô gọi cũng phải trả lời ngay. Một người có thể có được học vấn đạo đức tốt hay không, ngoài việc phải có người thầy tốt ra thì một nhân tố quan trọng hơn nữa chính là thái độ học tập của chính mình. Nhất định phải có tâm kiền thành, cung kính đối với thầy, quyết không thể có chuyện “bằng mặt mà không bằng lòng”. Cho nên, học vấn có được thành tựu bao lớn đều là từ trong tâm cung kính mà lưu lộ ra. “Một phần thành kính được một phần lợi ích, mười phần thành kính được mười phần lợi ích”. Bởi vì mỗi một việc thầy cô dặn dò giao phó có thể chúng ta vẫn còn chưa thể nào hiểu hết được.
Thí dụ, học vấn giống như nhà hai mươi tầng lầu, người thầy có thể đang ở lầu thứ mười mấy, còn chúng ta thì chỉ ở lầu thứ hai, thứ ba. Cảnh vật mà người ở lầu thứ mười mấy nhìn thấy được, chúng ta không thể nhìn thấy được. Những gì mà người thầy chỉ ra đều là những mục tiêu ở xa. Quý vị nói: “Thưa thầy, em không nhìn thấy, em đều không cảm nhận được vì sao phải làm như vậy?”. Nếu như chúng ta không tuyệt đối tin tưởng và chân thật làm theo thì sẽ không đạt được lợi ích.
Người hiện tại vì sao rất khó thành tựu trong học vấn? Vì đều phạm phải lỗi lầm khá nghiêm trọng, đó là “dùng dạ tiểu nhân đo lòng quân tử”, đem đạo lý ở trong “Luận Ngữ” để lý giải theo cách nghĩ riêng của chính mình, đem cảnh giới của Khổng Lão Phu Tử kéo từ tầng lầu thứ hai mươi xuống lầu hai, lầu ba, có lúc còn cảm thấy Khổng Lão Phu Tử nói câu này không đúng. Cho nên khi mới bắt đầu học tập với thầy tuyệt đối không thể phê phán, mà trước tiên phải tuyệt đối tin tưởng và chân thật làm theo. Quý vị chân thật mà làm thì quý vị sẽ cảm nhận được một phần. Khi quý vị nâng cao được cảnh giới, thì quý vị sẽ dần dần hiểu được lời thầy nói đích thực là chân thật không sai. Do vậy, “thầy cô dạy” thì “phải kính nghe”.
Tiếp đến, “cấp trên dạy” cũng “phải kính nghe”. Một người muốn học vấn và sự nghiệp có thành tựu tốt thì đều phải từ tâm cung kính, khiêm bi mà cầu học mới có được. Vì thế, con người nếu có thể “cúi mình” thì mới có thể “đứng thẳng”. Cho nên chúng ta cũng phải dạy dỗ con cái chúng ta biết cung kính, khiêm bi, biết học tập ở mọi nơi. Khi gặp hoàn cảnh môi trường mới thì không nên than vãn, mà trước tiên nên làm nhiều, nghe nhiều, học nhiều. Cấp trên dạy như thế nào, chúng ta trước tiên phải thành thật mà làm. Đợi đến khi học vấn được nâng cao, hiểu biết nhiều về công ty thì mới đưa ra cho cấp trên những kiến nghị phù hợp. Làm như vậy thì mới thích đáng.
Chúng ta tiếp theo xem câu Kinh văn phía sau, chúng ta cùng nhau đọc qua một lần:
2. Kinh văn:
“Đông tắc ôn, hạ tắc sảnh. Thần tắc tỉnh, hôn tắc định”.
“Đông phải ấm, hạ phải mát. Sáng phải thăm, tối phải viếng”.
2.1 “Đông phải ấm, hạ phải mát”
“Hạ phải mát”, câu Hán văn gốc là một chữ cổ. “Xuất tất cáo, phản tất diện” (Đi phải thưa, về phải trình), từ “cáo” trong âm Hán văn gốc được đọc thành hai cách khác nhau nhưng đều được cả.
“Đông phải ấm, hạ phải mát” có một điển tích. Đó là câu chuyện vào thời đông Hán có một đứa trẻ chín tuổi tên là Hoàng Hương. Mẹ của Hoàng Hương qua đời từ rất sớm, cậu và cha nương tựa nhau mà sống. Người cha của cậu sức khỏe không được tốt. Cho nên vào mùa đông, sợ cha bị lạnh, cậu chui vào trong chăn dùng thân làm cho chăn ấm lên trước, sau đó mới mời cha vào giường ngủ. Mùa hè thời tiết nóng nực, cậu lấy quạt để quạt giường chiếu cho mát rồi mới mời cha lên giường ngủ. Qua câu chuyện này chúng ta có thể nhìn thấy Hoàng Hương niệm niệm đều đang quan sát nhu cầu của cha. Vậy Hoàng Hương có phải là chỉ làm mỗi đông ấm hạ mát thôi hay không? Khi cậu có tấm lòng luôn luôn quan tâm đến cha, tin chắc rằng mỗi một điều nhỏ nhặt trong cuộc sống hàng ngày của cha mẹ thì cậu cũng tận tâm tận lực mà ra sức.
Một đứa trẻ chín tuổi mà đã tận được tâm hiếu như vậy, vị quan địa phương ở nơi đó biết được rất cảm động. Khi Hoàng Hương đạt đến độ tuổi có thể làm quan thì vị quan đó đã cử Hoàng Hương làm “Hiếu Liêm”. Về sau, Hoàng Hương đã làm quan đến chức Thượng Thư. Cho nên, đích thực là người con có hiếu thì cũng sẽ trung với đất nước, trung với nhân dân. “Trung thần xuất thân từ người con hiếu hạnh” quả thực không sai, bởi vì cái tâm này của người con hiếu nhất định có thể triển khai mở rộng ra, yêu thương hết thảy cha mẹ của người khác, hết thảy con cái của người khác. Vị hoàng đế vào lúc đó đã tán thán Hoàng Hương là “Giang Hạ Hoàng Hương, cử thế vô song” (cả nước không có được người thứ hai như Hoàng Hương ở Giang Hạ,) Tấm gương của Hoàng Hương lưu truyền đến nghìn đời sau. Tin tưởng rằng hành động này của Vua sẽ có ảnh hưởng tới nhân dân. Hành động này của Vua là kêu gọi nhân dân cả nước học tập theo Hoàng Hương. Thế nên mỗi lời nói và hành động của người lãnh đạo đều sẽ dẫn dắt, kéo theo phong khí của cả đất nước.
Chúng ta làm phụ huynh, làm thầy cô cũng vậy, điều chúng ta xem trọng, điều chúng ta ưa thích sẽ đồng thời ảnh hưởng đến con em của chúng ta, học trò của chúng ta. Vì vậy, khi cha mẹ coi trọng đức hạnh, thì con cái sẽ coi trọng đức hạnh. Khi thầy cô coi trọng đức hạnh thì học trò cũng sẽ noi theo. Chúng ta từ ví dụ của Hoàng Hương không những học được “đông ấm, hạ mát”, mà quan trọng hơn nữa phải thể hội được cái chủ tâm của Hoàng Hương. Chủ tâm mới là bản chất của Hoàng Hương, “đông ấm hạ mát” là việc làm, là hình thức của ông. Bản chất tuyệt đối sẽ không vì thời đại mà thay đổi, nhưng hình thức thì có thay đổi, bởi vì toàn bộ phương thức đời sống giữa con người với nhau đều vì thời đại mà thay đổi.
Ví dụ ngày trước nhìn thấy vua thì phải hành lễ tam quỳ cửu khấu. Bản chất của việc đó là gì? Tâm cung kính. Bởi vì người lãnh đạo của quốc gia trăm công nghìn việc, luôn luôn vì nhân dân mà suy nghĩ, chúng ta thể hiện sự cung kính đối với người lãnh đạo đã cống hiến cho nhân dân nên chúng ta hành lễ với họ. Lễ của ngày trước là tam quỳ cửu khấu, vậy nếu như hiện tại gặp Thủ tướng, Tổng thống ở sân bay liền lập tức hành lễ tam quỳ cửu khấu thì có được hay không? Người lãnh đạo nhất định sẽ hỏi: “Ai dạy như vậy? Sao ai lại dạy như vậy chứ?”. Như vậy thì sẽ không phù hợp với thời đại hiện nay, nhưng bản chất thì có thay đổi hay không? Không thay đổi. Cho nên rất nhiều người nói, thời đại không giống nhau nên hình thức cũng thay đổi, nhưng bản chất không thay đổi.
Chúng ta ví dụ văn hóa truyền thống như một cây đại thụ năm ngàn năm tuổi, tất cả bản chất và nguyên tắc giống như cái thân của cây này vậy. Thân cây này sừng sững bốn – năm nghìn năm không thay đổi, nhưng nó mỗi một năm đều đâm chồi mới, đều ra lá mới. Chồi lá mới này đều tùy vào ánh sáng, không khí và nguồn nước của mỗi một năm sinh ra, nên những chồi lá này nhất định thích hợp với thời tiết của năm đó. Chúng ta học tập bất kỳ Kinh văn nào cũng phải nắm cho được bản chất của nó, thì chúng ta liền học được và nắm bắt được cương lĩnh.
Từ chỗ “đông ấm, hạ mát” này chúng ta liền thể hội được, Hoàng Hương có thể luôn luôn nhìn thấy được nhu cầu của cha mẹ. Vậy chúng ta phải thường xuyên quan tâm đến điều gì ở cha mẹ? Đó là sức khỏe. Chúng ta quy nạp nó thành: “Dưỡng thân của cha mẹ, dưỡng tâm của cha mẹ, dưỡng chí của cha mẹ”. Chữ “chí” này cũng có thể xem thành tâm nguyện.
Đời sống ăn, mặc, ngủ, nghỉ của cha mẹ chúng ta đều phải quan tâm. Nếu chúng ta sống cùng với cha mẹ hoặc là sống gần cha mẹ, về phương diện ăn uống, chúng ta khi trở về nhà nên mang theo một ít trái cây hoặc một ít rau củ. Khi còn nhỏ tôi thường nhìn thấy mẹ của tôi cứ hai – ba tuần thì về nhà ông bà ngoại một lần. Tôi cũng được theo mẹ về thăm ông bà ngoại. Thứ nhất là có thể học tập được tâm hiếu của mẹ. Thứ hai là mỗi lần về thăm thì ông bà ngoại đều rất vui, thường hay đem rất nhiều đồ ăn cho tôi. Tôi vừa uống xong lon nước ngọt này thì ông bà ngoại đã đem đến cho tôi một lon khác. Có nhiều lúc uống một lần hết hai, ba lon. Trong khi uống như vậy thì tôi cảm nhận được tình yêu thương của ông bà ngoại đối với tôi. Kỳ thực, nếu để trẻ được ở cùng hoặc được tiếp xúc với ông bà nhiều, thì chúng sẽ có thể cảm nhận được niềm vui gia đình sum vầy đoàn tụ. Điều này cũng rất quan trọng. Thường xuyên trở về nhà, chúng ta có thể kiểm tra các loại thực phẩm, có thể là gạo hoặc dầu sắp hết rồi, chúng ta chủ động giúp cha mẹ đi mua, cha mẹ nhất định sẽ cảm thấy ấm lòng.
Ngoài ra, người già thì sợ sức khỏe không tốt, nên chúng ta cũng nên thường xuyên nói chuyện để cha mẹ thông suốt một số quan niệm về sức khỏe. Có kiến thức về sức khỏe thì mới đưa ra được những phán đoán và lựa chọn về sức khỏe. Người già gặp nhau thường nói, ăn uống đạm bạc một chút thì không bị cao huyết áp, không bị ung thư. Tuổi già ăn uống càng thanh đạm thì gánh nặng cho thân thể sẽ càng giảm. Vì vậy con cái thông qua việc chuyện trò với cha mẹ mà dần dần nói để cha mẹ hiểu ăn uống thanh đạm là việc rất tốt cho sức khỏe. Do người thế hệ trước nghèo nên cho rằng nếu không ăn nhiều thịt cá thì sẽ không đủ dinh dưỡng. Hiện nay ăn gạo lứt, gạo mầm đang được đề xướng. Những lương thực này là thực phẩm toàn phần, có đầy đủ chất dinh dưỡng, còn gạo trắng thì chủ yếu là đường và tinh bột. Nhưng nếu như chúng ta lấy gạo lứt hay khoai lang (thực tế những thứ này có chứa nhiều chất dinh dưỡng) cho cha mẹ ăn, họ sẽ nói rằng: “Cuộc sống của ta hiện nay đã khá rồi mà còn muốn ta ăn những thứ này nữa. Ta muốn ăn gạo trắng”.
Quan niệm của cha mẹ nhất thời không thể thay đổi được. Chúng ta phải nhẹ nhàng từ từ giải thích. Chúng ta xây dựng quan niệm chính xác cho cha mẹ, cho người khác để họ có được sức khỏe tốt. Việc xây dựng quan niệm này cũng không phải một lần là được. “Dục tốc bất đạt”, chúng ta không thể vội vàng hấp tấp, cũng không thể bắt ép người khác: “Cứ ăn cái này là được, không cần phải nói nhiều nữa”. Nếu như vậy thì trong tâm cha mẹ, người bị ép sẽ cảm thấy không dễ chịu. Khi trong tâm không thấy dễ chịu, thì cho dù ăn đồ dinh dưỡng đi nữa cũng không dễ tiêu hóa.
Có một người bạn, khi nghe xong khóa trình của chúng tôi thì hiểu được ăn uống cần phải ít ăn thịt lại, ăn thực vật nhiều sẽ có ích rất lớn đối với sức khỏe. Cô nghe xong rất vui mừng, trở về liền nói với người chồng của mình: “Kể từ ngày hôm nay, em sẽ không nấu thịt cá cho anh ăn nữa. Em là vì sức khỏe của anh, anh phải cảm kích điều đó”. Hôm đó thái độ cô ấy có kiên quyết hay không? Rất kiên quyết. Thế nhưng, quá vội vàng hấp tấp thì sẽ có hiệu quả ngược lại. Vì vậy, sau một – hai tuần cô ấy đến trung tâm tìm tôi, sắc mặt nhìn không được tốt lắm. Cô nói với tôi: “Chồng của tôi thật là khó sửa đổi. Tôi vì muốn tốt cho anh ấy, hy vọng anh ấy khỏe mạnh hơn, cho nên không nấu thịt cá cho anh ăn nữa. Anh ấy đã không tiếp nhận, lại còn nổi giận bực tức nữa”.
Tôi liền rót cho cô một ly nước. Sau khi cô uống nước xong, tôi nói với cô: “Nếu như chồng của cô mà ngoại tình thì cô phải chịu trách nhiệm”. Cô ấy giật mình. Tôi nói tiếp: “Nếu như chồng của cô bị cao huyết áp thì cô cũng là người chịu trách nhiệm. Con cái càng ngày càng ít có cơ hội chung sống gần gũi với cha của chúng, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái bị ảnh hưởng, điều này cô cũng phải chịu trách nhiệm”. Tôi càng nói thì cô càng cảm thấy khó hiểu. Làm sao lại như vậy chứ?
Tiếp theo tôi hỏi cô ấy: “Hôm nay cô không nấu thịt cá cho chồng ăn, xin hỏi anh ấy có còn ăn cơm ở nhà hay không?”. Cô nói: “Không ăn, anh ấy toàn đi ra ngoài ăn thôi”. Tôi nói: “Đúng rồi, anh ấy đi ra ngoài ăn, có thể là đi ra nhà hàng ăn. Ở nhà hàng có rất nhiều phụ nữ, đúng lúc gặp phải duyên phận không tốt thì có phải là có thể xảy ra chuyện hay không? Cho nên anh ấy ngoại tình thì cô phải chịu trách nhiệm. Đồ ăn bên ngoài nấu đều là chiên xào và nêm muối mặn, có thể là ăn được ba năm thì bị tăng huyết áp, cô cũng phải chịu trách nhiệm. Người chồng mà ngày ngày ra ngoài ăn thì có thể sẽ không thấu hiểu con cái, không quan tâm tốt đến con cái. Vì vậy, mối quan hệ cha con cũng là do cô làm hỏng, cô cũng phải chịu trách nhiệm”. Cô ấy tỏ vẻ ân hận. Tôi nói với cô: “Mục đích ban đầu cô làm những việc này là vì để cho chồng, cho người trong nhà được khỏe mạnh. Vậy xin hỏi cô: Hiện tại đã đạt được mục tiêu này hay chưa?”. Có nhiều khi mục tiêu của con người thì chính xác, nhưng đi được một đoạn thì quên mất, thế là làm việc theo cảm tính.
Tôi nói với cô ấy: “Cô muốn một người tiếp nhận một quan niệm nào đó thì không thể trong thời gian ngắn là được, cô làm nhưng không được để lộ ý định của cô. Ví dụ như tuần này nấu ba món thịt, tuần sau sẽ giảm xuống còn hai món thịt, qua một tháng sau thì chỉ còn một món. Dần dần giảm xuống để cho chồng cô không phát hiện ra. Nếu như cô bỏ hoàn toàn thịt ra khỏi bữa ăn thì món ăn thay thế phải thật là ngon. Do đó, cô phải mau mau học cách làm món ăn chay ngon hơn cả những món thịt cá, chồng của cô nhất định sẽ vừa ăn vừa nói: Món này là gì vậy? Sao mà ăn ngon thế? Lúc đó hãy nói món chay này là gì đó, anh ấy đối với việc ăn chay sẽ dễ dàng tiếp nhận hơn.
Ngoài ra, những quan niệm chính xác này cô phải thường xuyên thảo luận từng chút một. Người phụ nữ thì có thể phát huy sự dịu dàng của mình, do vậy hãy nói với chồng: Sức khỏe của anh là hạnh phúc của cả cuộc đời em, cho nên sức khỏe của anh hết sức quan trọng. Ăn uống như thế nào để được khỏe mạnh? Quyển sách này của Tiến sĩ Lôi Cửu Nam viết rất hay, hoặc là chuyên gia nào đó viết rất hay, bên trong có những quan niệm gì, cô hãy từ từ từng câu một mà dẫn dắt, anh ấy sẽ có thể tiếp nhận”.
Tôi tiếp theo lại kiến nghị với cô ấy: “Thỉnh thoảng cô hãy đưa chồng của mình đến lớp này học. Buổi trưa học xong hãy ở lại cùng với mọi người, cùng với các thầy cô của trung tâm chúng tôi ăn cơm. Anh ấy sẽ cảm thấy người này cũng ăn chay, người kia cũng ăn chay, anh ấy sẽ không cảm thấy việc ăn chay là một sự việc hiếm lạ nữa. Trong lúc ăn, các thầy cô bên cạnh sẽ nói với anh ấy: Đồ chay cũng không tệ nhỉ. Anh ấy cũng sẽ nói: Không tệ, không tệ! Dần dần sẽ có bầu không khí tập thể”. Sau đó khoảng hai, ba tháng thì chồng của cô ấy cũng đã tự nhiên ăn chay rồi.
Vì vậy, khi chúng ta quan tâm cha mẹ, quan tâm người nhà thì cũng không thể vội vàng hấp tấp. Đương nhiên nếu quý vị muốn quan tâm đến sức khỏe của người khác, thì trước tiên tri thức của quý vị phải đủ. Có câu: “Tri thức là sức mạnh”. Rất nhiều người có tri thức về một phương diện nào đó rất phong phú, tri thức nâng cao lên được là vì nhu cầu của cuộc sống trong một thời điểm nào đó. Ví dụ như sức khỏe của mẹ có vấn đề, chúng ta liền biết phải mau mau tìm hiểu nghiên cứu những vấn đề đó. Chúng ta không nên đợi đến khi sức khỏe của người nhà có vấn đề thì mới đi tìm hiểu, vì lúc đó chúng ta sẽ cảm thấy rất vất vả. Chúng ta hiện nay nên học trước, đem những quan niệm này đến cho gia đình.
Đây là “dưỡng thân của cha mẹ”.
Tiếp theo là “dưỡng tâm của cha mẹ”, khiến cho trong tâm của cha mẹ có thể thường được hoan hỷ, tự tại. Vấn đề đầu tiên chính là những việc mà chúng ta làm nhất định phải khiến cho cha mẹ yên tâm, an lòng. Nếu như đức hạnh của chúng ta không tốt, cho dù mỗi ngày chúng ta đều phụng dưỡng cho cha mẹ ăn những món ngon, thì cha mẹ có cảm thấy vui hay không? Sẽ không vui! Có thể họ vừa ăn vừa lo lắng cho chúng ta. Các bậc cha mẹ sống rất nội tâm, những cảm nhận trong lòng họ có khi không thể hiện ra ở lời nói, cho nên chúng ta phải khéo thể hội tâm cảnh của cha mẹ, thể hội những điều cha mẹ cần.
Trong “Luận Ngữ” có nói quân tử phải có “cửu tư”, nghĩa là có chín thái độ cần phải thường xuyên quán chiếu. Là chín điều nào? Thứ nhất là “thị tư minh” (quán chiếu xem đã nhìn rõ chưa). Thứ hai là “thính tư thông” (quán chiếu xem đã nghe rõ ràng chưa). Phải biết từ lời nói của cha mẹ, chúng ta nghe và hiểu được trong lòng cha mẹ đang nghĩ gì, cần gì. Ví dụ như đã rất lâu rồi chúng ta không gọi điện về cho cha mẹ. Đợi cha mẹ gọi cho chúng ta thì chúng ta thật là quá thất lễ rồi! Khi cha mẹ gọi đến thăm hỏi tình hình công việc hiện tại của chúng ta, tuy là hỏi tình hình công việc nhưng trên thực tế chúng ta phải hiểu được rằng cha mẹ đang mong nhớ chúng ta, thậm chí là mong nhớ các cháu của mình. Chúng ta không cần phải để cha mẹ yêu cầu, mà phải chủ động về thăm nhà. Kỳ thực, khi con người trên sáu mươi tuổi, sự già yếu càng ngày càng thể hiện rõ hơn. Nếu một, hai tháng không về thăm cha mẹ, khi về chúng ta sẽ có cảm giác cha mẹ già đi từng ngày, vừa nhìn thấy cha mẹ thì có cảm giác sao cha mẹ lại già đi nhiều như vậy! Do đó chúng ta phải quý trọng những cơ hội được ở cùng cha mẹ, hiểu được tấm lòng của cha mẹ, phải thường xuyên quan tâm thăm hỏi. Đó là “Dưỡng tâm của cha mẹ”.
Tiếp theo là “Dưỡng chí của cha mẹ”, nuôi dưỡng tâm nguyện của cha mẹ. Trong “Hiếu Kinh” có một câu: “Thân thể, tóc, da do cha mẹ ban cho, không được tổn thương, là điều đầu tiên của hiếu”. Vì vậy chúng ta phải chăm sóc tốt thân thể của mình, đó là việc đầu tiên của đạo hiếu. “Lập thân hành đạo, dương danh hậu thế, vinh hiển cha mẹ là tận cùng của hiếu”. Nếu như dùng đức hạnh của chúng ta cống hiến cho gia đình, cho xã hội thì ai là người vui sướng nhất, mãn nguyện nhất? Là cha mẹ và thầy cô. Đó là “Dưỡng chí của cha mẹ”. Bởi thật ra, mỗi một con người đều có lòng thiện, đều mong có thể cống hiến cho xã hội. Rất nhiều cha mẹ muốn tận tâm, tận lực bồi dưỡng con cái. Trong nhiều phương diện xã hội, cha mẹ muốn tận tâm, tận lực nhưng có lúc lực bất tòng tâm. Do vậy, khi con cái có những cống hiến to lớn cho xã hội thì cha mẹ sẽ cảm thấy tự hào.
Chúng tôi có một cô giáo ở Hải Khẩu. Sau hơn ba tháng học “Đệ Tử Quy” (hơn nữa, sáng, tối hàng ngày cô đều đọc một lần), cô chủ động đi tìm tôi và nói: “Thầy Thái à! Những thứ tốt đẹp như thế này tôi không thể chỉ để có tôi và học sinh của tôi được lợi ích, mà cần phải để cho càng nhiều trẻ nhỏ có thể nghe được lời giáo huấn của Thánh Hiền”. Cho nên cô ấy quyết định về quê nhà của cô để phổ biến “Đệ Tử Quy”. Cô có chí hướng như vậy. Tục ngữ nói: “Người có thiện nguyện thì trời cũng chiều theo”. Người mà dũng cảm đi gánh vác, hy sinh, bước đi sẽ không sợ mình đứng không vững, bởi vì từng bước, từng bước đi của cô nhất định có người bên cạnh giúp đỡ. Bởi vì đây là việc tốt, họ sợ cô làm hỏng việc, cho nên khi cô chủ động đề xuất thì trong trung tâm của chúng tôi có rất nhiều thầy giáo lập tức chia sẻ kinh nghiệm dạy học với cô. Tôi cũng lập tức tặng cô quyển “Đức Dục Khóa Bản” có hơn bảy trăm câu chuyện về các bậc Thánh Hiền. Cô rất vui và bắt đầu dạy.
Khi dạy đến chương “Xuất tắc đễ” (Biểu Hiện Người Em), có một câu Kinh văn là: “Việc chú bác, như việc cha. Việc anh họ, như anh ruột”. Cô giáo này hiện là nhân viên trạm hàng không, chưa từng học qua lớp đào tạo của trường sư phạm nào. Nhưng bởi có lòng thiện tâm như vậy, có lòng yêu thích giáo dục nên tự cô đã bỏ thời gian đi nghiên cứu xem câu này phải dạy như thế nào. Có rất nhiều tâm cảnh cần phải bằng hành động việc làm thực tế mới có thể cảm nhận được.
Cô mua một ít vải mang về quê. Khi dạy bọn trẻ câu “Việc chú bác, như việc cha. Việc anh họ, như anh ruột”, cô nói với học sinh: Chúng ta học xong “Nhập tắc hiếu” (Ở nhà phải hiếu) thì đã hiểu người làm cha mẹ rất là vất vả, khó nhọc. Vì vậy chúng ta phải kính trọng cha mẹ của mình. Đồng thời, cha mẹ của người khác cũng vất vả, khó nhọc như vậy, cho nên đối với tất cả cha mẹ và trưởng bối, thậm chí không chỉ riêng các bậc cha mẹ mà tất cả những người già cả đã từng cống hiến cho xã hội này tuổi thanh xuân của họ, chúng ta đều phải kính trọng. Bởi vậy gọi là “Việc chú bác, như việc cha. Việc anh họ, như anh ruột”. Giảng xong, cô nói với học sinh: “Bây giờ chúng ta hãy mang số vải này đi biếu cho các trưởng bối trong thôn. Khi mang biếu họ, các em phải thật lễ phép, phải hành lễ và hỏi thăm họ”. Bọn trẻ nghe xong rất vui mừng, chúng lập tức như bầy ong vỡ tổ, chạy đi chạy lại trong thôn, làm cả thôn náo nhiệt cả lên. Trong thôn tràn đầy không khí kính trọng người già, tôn trọng người hiền, kính già, yêu trẻ. Tin rằng mỗi vị trưởng lão, trưởng bối khi nhận được chùm vải, trong lòng nhất định rất vui mừng. Khi bọn trẻ nhìn thấy người lớn biểu lộ vui mừng như vậy thì nhất định sẽ in sâu vào tâm trí chúng. Sau này khi chúng cung kính với người khác, chúng sẽ cảm thấy rất vui thích.
Sau ngày hôm đó, cha của cô gọi điện cho cô. Ông nói với con gái: “Con gái à! Cả thôn mình có rất nhiều trưởng bối gọi điện thoại đến nhà mình. Những vị trưởng bối này nói rằng những người con gái quê mình khi đi lấy chồng thì chưa có ai lại yêu mến, chăm lo quê hương như vậy. Con đã đi lấy chồng mà còn quan tâm đến quê hương như vậy, nên những vị trưởng bối này rất cảm động”. Các vị bằng hữu, trong lòng cha cô ấy cảm thấy rất vinh dự. Đây chính là: “Dưỡng chí của cha mẹ”. Cha cô lại nói tiếp với cô: “Con gái! Con có thể tìm thấy giá trị của cuộc sống, cha cũng mừng cho con”. Các vị bằng hữu, hành vi này của con gái có phải chỉ làm cho người cha vui mừng một ngày – hai ngày không? Mà vui trong bao lâu? Đó là sự an ủi cả cuộc đời, việc chúng ta mang một túi đồ ăn ngon cho cha mẹ ăn tuyệt nhiên không thể nào so sánh được. Bởi vậy, khi chúng ta học tập: “Sáng phải thăm, tối phải viếng”, chúng ta phải hiểu được cách quan tâm cha mẹ như thế nào. Chúng ta phải phát triển điều này đến từng li, từng tí một trong cuộc sống, phát triển lên đến “dưỡng thân của cha mẹ, dưỡng tâm của cha mẹ, dưỡng chí của cha mẹ”.
****************
Đệ Tử Quy giảng giải– Con Đường Đạt Đến Nhân Sinh Hạnh Phúc (tập 8)
Người giảng: Thầy Thái Lễ Húc
Giám định: Lão Hòa thượng Tịnh Không
Giảng ngày: 15/02/2005
Cẩn dịch: Ban phiên dịch Tịnh Không Pháp Ngữ
Giám định phiên dịch: Vọng Tây Cư Sĩ
Biên tập: Ban biên tập Tịnh Không Pháp Ngữ
